امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
لَمَّا بَلَغَهُ قَتْلُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ إِنَّ حُزْنَنَا عَلَیْهِ عَلَى قَدْرِ سُرُورِهِمْ بِهِ إِلَّا أَنَّهُمْ نَقَصُوا بَغِیضاً وَ نَقَصْنَا حَبِیباً.

وقتی خبر شهادت محمد بن ابی بکر که رضوان خدا بر او باد به امام علی علیه السلام رسید، حضرت فرمودند: حزن و اندوه ما بر شهادت او به اندازه شادمانی قاتلین اوست جز اینکه از آنان دشمنی کم شد و از دست ما دوستی رفت.
نهج البلاغه: حکمت 317
شرح حدیث:
پیام کلام امام علیه السلام این است حزن و اندوه از دست دادن دوستان و یاران خوب است و سزاوار است که با از دست دادن برار و افراد شایسته اشک ریخت و اظهار حزن کرد.

حالا اگر معصومی از چهارده معصوم علیهم السلام شهید شود و از دست برود حزن و اندوه در فقدان آنها نه تنها ملامت ندارد بلکه عبادت است. چنانکه امام صادق علیه السلام فرمودند:
نَفَسُ المَهمُومِ لَنا المُغتَمِّ لِظُلمِنا تَسبِیحٌ و هَمُّهُ لِاَمرِنا عِبادَهٌ؛
کسی که برای ما نگران باشد و به خاطر ستمی که بر ما برود غمگین شود نفس کشیدنش تسبیح است و غمخواریش برای ما عبادت محسوب می گردد.(1)

امام رضا علیه السلام می فرمودند:
مَنْ تَذَکَّرَ مُصَابَنَا وَ بَکَی لِمَا ارْتُکِبَ مِنَّا کَانَ مَعَنَا فِی دَرَجَتِنَا یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَ مَنْ ذُکِّرَ بِمُصَابِنَا فَبَکَی وَ أَبْکَی لَمْ تَبْکِ عَیْنُهُ یَوْمَ تَبْکِی الْعُیُونُ وَ مَنْ جَلَسَ مَجْلِساً یُحْیَا فِیهِ أَمْرُنَا لَمْ یَمُتْ قَلْبُهُ یَوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوبُ؛
هر کس ذکر مصائب ما را بنماید و بر آنچه به ما وارد شده اشک بریزد روز قیامت در رتبه ما خواهد بود و هر کس مصائب ما را متذکر شود و بگرید و بگریاند در روزی که همه چشم ها گریان است دیدگانش گریان نخواهد بود و هر کس در مجلسی از مجالسی که امر ما اهلبیت و امامان احیاء می شود بنشیند و دلش زنده و جاوید خواهد بود روزی که همه دل ها مرده است در فقدان علماء صالحین و اهل تقوا نیز حزن و اندوه جایز است چون آنان با فقدانشان مصیبتی بر عالم اسلام و مسلمین وارد می کنند.(2)

رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم می فرمود:
مَوتُ العالِم مُصیبَهٌ لا تُجبُو و ثُلمَهٌ لا تُسَدٌّ وَ هُوَ نَجمٌ طُمِسَ وَ مَوتُ قَبِیلَهً اَیسَرُ مِن مَوتِ عالِمٍ؛
درگذشت عالم مصیبتی جبران ناپذیر و رخنه ای بسته ناشدنی است او ستاره ای است که غروب می کند مرگ یک قبیله آسانتر از مرگ یک عالم است.(3)

محمد بن ابی بکر آن قدر مورد علاقه امیرالمومنین علی علیه السلام بود که حضرت می فرمودند:
وَ لَقَد کانَ اِلَیَّ حَبِیباً و کانَ لِی رَبِیباً؛
محمد بن ابی بکر مورد علاقه و محبت من بود و در دامنم پرورش یافته بود.(4)

در جای دیگر پس از شهادت محمد بن ابی بکر فرمودند:
فَإِنَّ مِصْرَ قَدِ اِفْتُتِحَتْ وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی بَکْرٍ رَحِمَهُ اَللَّهُ قَدِ اُسْتُشْهِدَ فَعِنْدَ اَللَّهِ نَحْتَسِبُهُ وَلَداً نَاصِحاً وَ عَامِلاً کَادِحاً وَ سَیْفاً قَاطِعاً وَ رُکْناً دَافِعاً؛
مصر سقوط کرد و فرماندارش محمد بن ابی بکر که خدا او را رحمت کند شهید شد در پیشگاه خداوند او را فرزندی خیرخواه و کارگزاری کوشا شمشیری برنده و ستونی بازدارنده می شماریم.(5)

شرح ابن میثم
عبارت: فانّ حزننا علیه على قدر سرورهم به یعنى: به جهت فقدان او: مقصود امام علیه‌ السلام آن است که شدّت این دو با هم متناسب است، و به تفاوت بین ارزش آنچه از دشمنانش کاسته شده و آنچه از خود وى کاسته شده، اشاره کرده است، به منظور اظهار غم و درد از فقدان او.(6)

پی‌نوشت‌ها:
1- کافی، ج 2، ص 226
2- امالی صدوق مجلس 17
3- کنزالعمال، ح 28856
4- نهج البلاغه، خطبه 68
5- نهج البلاغه، نامه 35
6- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 685

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.